بررسی عملکرد ژنوتیپ ها به علت وجود اثرمتقابل ژنوتیپ × محیط، معمولا در دامنه وسیعی از شرایط محیطی مورد آزمایش قرار می گیرد تا اطلاعات حاصله بتواند کارایی مربوط به گزینش و معرفی ارقام را افزایش دهد. به منظور بررسی پایداری عملکرد دانه برخی ارقام معرفی شده در طی سال های گذشته به مناطق سرد و معتدل کشور، بیست رقم گندم نان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، از پاییز 1388 به مدت چهار سال زراعی کشت گردید. با توجه به معنی دار بودن اثرمتقابل ژنوتیپ در محیط، تجزیه پایداری با تمام روش های ممکن انجام گردید تا پایدارترین و پرمحصول ترین ارقام شناسایی گردند. نتایج حاصل از انجام روش های مختلف تجزیه پایداری نشان داد روش های تک متغیره تجزیه پایداری غیرپارامتری ارقام با عملکرد پایین، روش های امی و GGE بای پلات، ارقام با پتانسیل عملکرد متوسط به بالا و گزینش همزمان ارقام با عملکرد بسیار بالا را به عنوان ژنوتیپ های پایدار معرفی می نماید. بر اساس اکثر روش های پارامتر پایداری، رقم بهار با تیپ رشد بهاره معرفی شده در سال 1387، مهدوی با تیپ رشد فاکلداتیو آزادسازی شده در سال 1374 و در مرتبه بعدی رقم آزادی با تیپ رشد زمستانه معرفی شده در سال 1358  به ترتیب با میانگین عملکرد 7.27، 7.13 و 6.88 تن در هکتار پایدارترین و پرمحصول ترین رقم در بین ارقام محسوب شدند و می توان این ارقام را به عنوان یکی از والدین تلاقی ها، در برنامه های به نژادی جهت تولید ارقام پرمحصول و پایدار استفاده نمود.

این بررسی به منظور تعیین سازگاری و پایداری عملکرد دانه ارقام گندم نان (الوند، الموت، زرین، نوید، آذر 2، سبلان، امید و بزوستایا)، در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی به مدت 3 سال زراعی (89 -1386) در 6 منطقه سنندج، قروه، دیواندره، بانه، مریوان و سقز اجرا شد. در هر سال و در هر منطقه پس از برداشت، تجزیه واریانس ساده برای عملکرد دانه انجام و در پایان سال سوم در هر منطقه تجزیه واریانس مرکب (3 ساله) و در خاتمه تجزیه واریانس مرکب نهایی (18 محیط) انجام شد. برای تعیین پایداری عملکرد ارقام از روشهای لین و بینز، ضریب تغییرات محیطی، اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا، واریانس محیطی و روش غیرپارامتری رتبه بندی استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه مرکب (3 سال و 6 منطقه) نشان داد که اثر ژنوتیپ و اثرات متقابل سال ´ ژنوتیپ و ژنوتیپ ´ منطقه ´ سال بر عملکرد دانه از نظر آماری معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه در بین ژنوتیپ های آزمایشی متعلق به رقم الوند (3.74 تن در هکتار) بود. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش لین و بینز، نشان داد که، ارقام سبلان، نوید و زرین دارای کمترین واریانس درون مکانی در بین ژنوتیپ های آزمایشی بوده و همچنین کمترین ضریب تغییرات محیطی، متعلق به ارقام زرین و سبلان بود. کمترین واریانس محیطی نیز در بین ارقام، متعلق به رقم آذر 2 بود. نتایج حاصل از روش اکووالانس ریک نشان داد که ارقام زرین و سبلان دارای کمترین اکووالانس است. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش واریانس پایداری شوکلا نشان داد که، پایدارترین عملکرد به ترتیب متعلق به ارقام زرین و سبلان بود. همچنین نتایج حاصل از روش رتبه بندی نشان داد که پایدارترین عملکرد به ترتیب متعلق به ارقام الوند و سبلان بود. جمع بندی نتایج حاکی از آن است که بر اساس اغلب روش های مورد استفاده در این بررسی ارقام زرین و سبلان در مناطق سردسیر کردستان از پایداری عملکرد بیشتری نسبت به سایر ارقام برخوردارند و جهت کاشت و تولید پایدار در این مناطق توصیه می شوند.

این مطالعه به منظور بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه ارقام آبی گندم نان الوند،‏ الموت،‏ زرین،‏ نوید،‏ آذر 2،‏ سبلان،‏ امید و بزوستایا،‏ در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی و به مدت سه سال زراعی (89-1386) در شش شهرستان اجرا شد. در هر سال و در هر منطقه پس از برداشت،‏ تجزیه واریانس ساده برای عملکرد دانه انجام و در پایان سال سوم در هر منطقه تجزیه واریانس مرکب (سه ساله) و در خاتمه تجزیه واریانس مرکب نهایی (سه سال و شش منطقه) انجام شد. برای تعیین پایداری ارقام از روش های لین و بینز،‏ واریانس محیطی،‏ اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه مرکب (سه سال و شش منطقه) نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ×منطقه×سال بر عملکرد دانه از نظر آماری معنی دار بود. بیشترین و کمترین عملکرد دانه در بین ارقام آزمایشی به ترتیب متعلق به ارقام الوند با 3.74 و آذر 2 با 2.72 تن در هر هکتار می باشد. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش لین و بینز نشان داد که رقم زرین دارای کمترین واریانس درون مکانی در بین ارقام آزمایشی بوده و کمترین واریانس محیطی نیز متعلق به رقم آذر 2 است. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش واریانس پایداری شوکلا نشان داد که کمترین واریانس پایداری شوکلا در بین این ارقام به ترتیب متعلق به ارقام زرین و سبلان می باشد. همچنین،‏ نتایج حاصل از روش اکووالانس ریک نشان داد که رقم زرین دارای کمترین اکووالانس ریک در بین ارقام می باشد. جمع بندی نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که ارقام زرین و سبلان از پایداری بالاتری نسبت به سایر ارقام مورد تحقیق برخوردار بوده و کشت آن در مناطق مورد مطالعه توصیه می شود.

در آمار توصیفی دو الگوریتم برای محاسبه واریانس S2 از مجموعه مشاهدات {xi}ni=1 به صورت زیر وجود دارد:الگوریتم اول: n/n-1`x 2 - Sni x2 i S2=1/n-1،الگوریتم دوم:S2=1/n-1 Sni=1 (xi-`x) 2 ،که در آن `x=Sni=1 xiبررسی این که کدام یک از الگوریتم های بالا در دستگاه اعداد ماشین از لحاظ عددی مورد اطمینان تر است مورد توجه است. در این مقاله بر پایه تاثیر کلی خطای گرد کردن ثابت می کنیم که الگوریتم دوم از الگوریتم اول بهتر است. نتایج عددی نیز کارایی الگوریتم دوم را نشان می دهند.

1چکیده مبسوط مقدمه و هدف: در سال های اخیر استفاده از گیاهان دارویی با توجه به عوارض و هزینه کمتر و سازگاری بیماران به این داروها و به‎دلیل بروز اثرات زیان آور داروهای شیمیایی بر سلامت انسان، افزایش یافته است. آویشن شیرازی (.Boissataria multiflora Z) گیاهی دارویی از خانواده نعناییان و بومی ایران، پاکستان و افغانستان است. اسانس این گیاه دارای خواص آنتی اکسیدانی، ضد قارچی و ضد میکروبی است و به‎عنوان نگهدارنده در صنایع غذایی استفاده می شود. کمبود آب عامل محدود کننده بسیار مهم برای رشد گیاه و تولید محصول است. کاهش کارایی جذب کودهای شیمیایی در شرایط تنش خشکی و اثرات منفی زیست محیطی آن ها لزوم استفاده از روش های کشاورزی پایدار را ضروری می سازد. مطالعات نشان داده که با استفاده از کودهای زیستی از جمله قارچ های میکوریزا می توان اثر تنش خشکی را کاهش داد. اثر همزیستی قارچ میکوریزا با گیاه در شرایط تنش خشکی ناشی از اثرات فیزیکی، تغذیه ای، فیزیولوژیکی و سلولی است. با توجه به ارزش دارویی و تغذیه ای آویشن شیرازی، شناسایی اکوتیپ هایی با تولید بالا در جهت نیل به بهره وری اقتصادی بالا با توجه به خشکسالی های موجود از اهمیت بالایی برخوردار است که این مهم تنها از طریق تحقیق در باره اثر متقابل ژنوتیپ و محیط قابل بررسی است. عملکرد اکوتیپ ها تا حد زیادی به ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ و محیط بستگی دارد. با توجه به زمان بر بودن آزمایش های پایداری و سازگاری معمولاً برای کاهش طول دوره ارزیابی می تـوان از مـدیریت هـای مختلـف زراعی مانند تاریخ های متفاوت کاشت تا حـدودی بـه آثـار ثابـت یـا تصـادفی سـال و مکـان دسـت یافـت. هدف از این مطالعه بررسی اثر متقابل اکوتیپ های آویشن شیرازی در شرایط تنش خشکی و کاربرد قارچ میکوریزا در سه تاریخ کاشت بـا استفاده از پارامترهای مختلف پایداری است و از آنجا که هرکدام از پارامترهای پایداری دارای نقاط ضعف و قوت در تشخیص اکوتیپ های پرمحصول و پایدار می باشند بنابراین در این مطالعه تلفیقی از روش های فوق‎الذکر جهت تعیین پایداری اکوتیپ های آویشن شیرازی استفاده شده است. مواد و روش‎ها: این مطالعه روی هشت اکوتیپ آویشن شیرازی شامل اکوتیپ‎های صفا شهر، نی ریز، خانه خوره و فسا از استان فارس، فولادشهر، بهارستان و کلاه قاضی از استان اصفهان و قصر قند از استان سیستان و بلوچستان انجام شد. این اکوتیپ ها در سه تاریخ کشت شامل 11 اسفند ماه 1399، 4 فروردین ماه 1400 و 2 اردیبهشت ماه 1401، در دو سطح تنش و عدم تنش خشکی و نیز دو سطح کاربرد و عدم کاربرد میکوریزا، جمعاً به‎عنوان 12 محیط مورد ارزیابی قرار گرفتند. وزن خشک بوته (عملکرد بوته) اکوتیپ های ذکر شده در این محیط ها در بررسی تجزیه پایداری استفاده شد. داده ها پس از بررسی همگنی خطاهای آزمایش در محیط ها، ابتدا با استفاده از نرم افزار SAS9.4 مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفتند و سپس به‎منظور اندازه گیری پارامترهای تجزیه پایداری همچون میانگین رتبه، انحراف معیار رتبه، ضریب تغییرات، واریانس محیطی، ‏نسبت شاخص عملکرد، اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا و روش تجزیه رگرسیونی ابرهارت و راسل از نرم افزارهایSPSS26 ، R، Minitab18 و اکسل استفاده شد. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس حاکی از اثر بسیار معنی دار محیط، اکوتیپ و اثر متقابل محیط × اکوتیپ بر وزن خشک بوته بود. تنش خشکی باعث کاهش وزن خشک بوته در کلیه محیط ها گردید و کاربرد میکوریزا افزایش عملکرد را به‎دنبال داشت. مقایسه میانگین ها نشان داد ضمن تفاوت معنی دار اکوتیپ ها در هر محیط، تاریخ کاشت 11 اسفند ماه با وزن خشک بوته 1/93 گرم بهترین تاریخ کاشت بود. در این تاریخ اکوتیپ صفاشهر در کلیه ترکیبات تیماری بالاترین عملکرد را داشت. در روش ابرهارت و راسل اکوتیپ خانه خوره (0/11-=b) دارای نزدیکترین شیب به یک است به‎علاوه این اکوتیپ دارای انحراف از رگرسیون پایین (1/80=S2d) می باشد. لذا برمبنای این پارامتر، پایدارترین اکوتیپ به‎شمار می آید. کمترین میانگین رتبه مربوط به اکوتیپ فسا (2/67=R) و پس از آن اکوتیپ خانه خوره (3/50=R) و کمترین انحراف معیار رتبه در اکوتیپ های بهارستان و فولادشهر (به‎ترتیب 0/28 و 0/50) می باشد که بیانگر پایداری این اکوتیپ ها برمبنای این شاخص ها می‎باشد. اکوتیپ های بهارستان (26/57=CV) و فولادشهر (43/43=CV) برمبنای ضریب تغییرات به‎عنوان اکوتیپ های پایدار قلمداد شدند. طبق واریانس محیطی (Si2) اکوتیپ های بهارستان و فولادشهر (به‎ترتیب 0/08=Si2 و 0/25=Si2) اکوتیپ های پایدار شناسایی شدند. برمبنای اکووالانس ریک اکوتیپ های فسا (92/80=Wi2) و کلاه قاضی (92/49=Wi2) اکوتیپ های پایدار شناخته شدند. برمبنای واریانس پایداری شوکلا اکوتیپ های فسا (5/38=i2σ)، کلاه قاضی (5/34=i2σ)، فولادشهر (5/65=i2σ) و خانه خوره (5/93=i2σ) اکوتیپ های پایدار قلمداد شدند. نتیجه‎گیری: طبق نتایج مقایسه میانگین ها تاریخ کاشت 11 اسفندماه بهترین تاریخ کاشت برای آویشن شیرازی بود. نتایج آماره های میانگین رتبه، انحراف معیار رتبه، ضریب تغییرات، واریانس محیطی، اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا در شناسایی اکوتیپ های پایدار مشابه بوده است به‎گونه ای‎که اکوتیپ های صفاشهر و نی‎ریز اکوتیپ‎های ناپایدار شناسایی شدند و سایر اکوتیپ ها پایداری متوسطی دارند. برمبنای روش ابرهارت و راسل اکوتیپ خانه خوره پایدارترین اکوتیپ به‎شمار می آید.

ارزیابی سازگاری و پایداری تولید ارقام در شرایط مختلف محیطی در برنامه های اصلاحی گیاهان زراعی حایز اهمیت وی ه-ای است. به منظور بررسی پایداری عملکرد دانه لاین های امیدبخش کلزای بهاره در مناطق گرم جنوب، 17 لاین امیدبخش بهاره کلزا به همراه رقم شاهد (RGS003) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال طی سال های زراعی 92-1390 در مناطق دزفول، زابل، برازجان، بهبهان با استفاده از روش تجزیه گرافیکی GGE بای پلات مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاصل نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد دانه در زابل و کمترین آن در برازجان بود. نمای چندضلعی بای پلات نشان داد که ژنوتیپG12 پایدارترین ژنوتیپ برای بهبهان و دزفول و ژنوتیپ G14 پایدارترین ژنوتیپ برای برازجان و زابل بود. براساس مختصات محیط متوسط، ژنوتیپ G12 پرمحصول ترین و پایدارترین ژنوتیپ در محیط متوسط مورد آزمایش بود. همچنین بر اساس بای پلات مقایسه کلیه ژنوتیپ ها با ژنوتیپ ایده آل، ژنوتیپG12 به عنوان ژنوتیپ پایدار و دارای عملکرد بالا در میان تمام ژنوتیپ ها و محیط ها مشخص شد. براساس نمایش میانگین عملکرد و شاخص پایداری شوکلا و نیز میانگین عملکرد نسبت به حداکثر و یا شاخص برتری، ژنوتیپ های G12، G14 و G18 نسبت به سایر ژنوتیپ ها در تمامی مناطق اقلیم گرم جنوب برتر و پایدار بوده و قابل توصیه هستند.

به منظور مطالعه پایداری عملکرد دانه و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط، 8 ژنوتیپ گندم نان در سال های زراعی 1386 تا 1389 از نظر عملکرد دانه در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار بررسی شدند. مناطق اجرای آزمایش شامل در 6 مکان سنندج، قروه، دیواندره، بانه، مریوان و سقز بودند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب (3 سال و 6 منطقه)، اثرهای مربوط به ژنوتیپ، سال در مکان، ژنوتیپ در سال و اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ و سال و مکان معنی دار بود. برای تعیین پایداری عملکرد دانه، از واریانس پایداری شوکلا، اکووالانس ریک، معیار غیرپارامتری رتبه بندی و تجزیه کلاستر استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش اکووالانس ریک نشان داد ارقام زرین و سبلان دارای کمترین اکووالانس است. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش واریانس پایداری شوکلا نشان داد، پایدارترین عملکرد به ترتیب متعلق به ارقام زرین و سبلان بود. همچنین نتایج حاصل از روش رتبه بندی نشان داد پایدارترین عملکرد به ترتیب متعلق به ارقام الوند و سبلان بود. نتایج تجزیه کلاستر از لحاظ میانگین عملکرد و پارامترهای پایداری، ارقام را در پنج گروه مجزا قرار داد. جمع بندی نتایج حاصل از این بررسی نشان داد ارقام زرین و سبلان از پایداری بالاتری نسبت به سایر ارقام مورد تحقیق برخوردار بودند و کشت آن در مناطق مورد مطالعه توصیه می شود.

هدف این پژوهش مطالعه میزان پایداری و سازگاری 12 لاین امیدبخش برنج به همراه دو رقم شاهد (فجر و ندا) بود. ژنوتیپ ها طی سه سال زراعی (90-1389، 91-1390 و 92-1391) در سه منطقه آمل، ساری و تنکابن در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند. در این تحقیق از آماره های واریانس محیطی رومر، ضریب تغییرات فرنسیس و کاننبرگ، اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا، ارزش پایداری امی، واریانس درون مکانی لینز و بینز، ضریب تغییرات درون مکانی و روش رگرسیون تای جهت بررسی پایداری عملکرد دانه لاین ها استفاده شد. براساس نتایج آماره واریانس محیطی رومر و ضریب تغییرات، لاین های 7، 9 و رقم ندا پایدار و عملکرد قابل قبولی نشان دادند. طبق نتایج روش های واریانس پایداری شوکلا و اکووالانس ریک و نیز عملکرد دانه، لاین های شماره 1، 7، 9، 12 و رقم فجر بهترین ژنوتیپ ها بودند. آماره های واریانس درون مکانی و ضریب تغییرات درون مکانی لین و بینز نشان داد که لاین های 10، 7 و 1 پایدارترین ژنوتیپ ها بودند. براساس ارزش پایداری امی، لاین های 1، 2، 4، 7 و 12 و رقم ندا بیش ترین پایداری و عملکرد را به خود اختصاص دادند. نتایج رگرسیون تای نیز نشان داد که لاین های 7، 9 و 12 و ارقام فجر و ندا بهترین ژنوتیپ ها از نظر پایداری و عملکرد بودند. در مجموع، براساس نتایج روش های مختلف، لاین های 7 و 9 و رقم فجر پایداری عملکرد بالایی را نشان دادند و و از نظر عملکرد نیز به ترتیب برابر با 44/6032، 59/5879 و 81/5755 کیلوگرم در هکتار، دارای عملکرد بیش تری از میانگین ژنوتیپ ها بودند.